سیاست‌های ناکارآمد ضربه سهمگینی بر بازار گردشگری وارد کرده است. متولیان گردشگری به‌جای ایجاد شرایط و اعطای تسهیلات مناسب همچون معافیت‌های مالیاتی و ایجاد سفرهای داخلی امن با سیاست‌گذاری‌های اشتباه به تخریب بازار گردشگری پرداختند.

حامی کرونا در تخریب بازار گردشگری
هسته جهانگردی فرهنگی دانشگاه امام صادق طی نشست روز پنج‌شنبه گذشته با حضور کارشناسان بخش گردشگری به بررسی بحران کرونا و مدیریت گردشگری ایران پرداخته و به تاثیرات سیاست‌گذاری‌های بهداشتی بر وضعیت گردشگری پرداختند. این نشست با حضور سعید هاشم‌زاده رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، حرمت‌الله رفیعی رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران، شهاب طلایی عضو هیات علمی گروه فرهنگ و دولت دانشگاه امام صادق و سعید شفیعا دبیر نشست و عضو هسته علمی جهانگردی فرهنگی دانشگاه امام صادق برگزار شد. در این نشست کارشناسان ضمن بررسی وضعیت بازار گردشگری در بحران کرونا و عوامل تاثیرگذار بر سقوط بازار گردشگری به ارائه راه‌حل‌های راهبردی بر بازگشت صنعت گردشگری پرداختند.
در چکیده این نشست آمده است: باتوجه به اینکه پس از همه‌گیری کرونا در جهان تمامی کشورها اقدام به بستن مرزهای خود و محدودیت سفرها کردند بازار گردشگری بین‌المللی با رکود چشم‌گیری مواجه شد. از این‌رو بسیاری از دولت‌ها به‌منظور حمایت از بخش توریسم خود اقدام به ارائه تسهیلات ویژه و ایجاد شرایط سفرهای داخلی کرده‌اند و تدابیر گسترده‌ای را در جهت رسیدن به این امر اتخاذ کرده و حتی درحال‌حاضر برخی از کشورها شرایط پذیرش گردشگران خارجی هرچند محدود را فراهم کرده‌اند. اما بازار گردشگری ایران در مقایسه با سایر کشورها به‌صورت مضاعف آسیب دید که مهم‌ترین دلیل آن را می‌توان در سیاست‌گذاری‌های نادرست و مدیریت ناکارآمد در بحران دانست که بدون داشتن برنامه منظم و مدیریت صحیح تنها روش مهار کرونا را در خانه ماندن مردم و سفر نرفتن درنظر گرفتند که این منجر به ناموفق بودن نه‌تنها در مهار کرونا بلکه بر افزایش بحران‌های اقتصادی شده است.
اگرچه بحران کرونا در به کما رفتن بازار گردشگری نقش مهمی داشته اما عوامل متعدد دیگری در این امر نقش دارند. بازار گردشگری در دو دهه اخیر با شکل گرفتن سازمان گردشگری و پس از آن وزارت گردشگری روند رو به رشدی را طی کرده است؛ اما بحران امری ناآشنا در این بازار نیست بلکه فعالان این صنعت با آن زیست کرده‌اند و بحران ذات این بازار است. بازار گردشگری پیش از شیوع کرونا نیز با بحران‌های متعددی همچون سیل فروردین ۹۸، اتفاقات آبان ۹۸، خروج از برجام و اعمال تحریم‌های حداکثری بر ایران، شهادت سردار سلیمانی و سقوط هواپیمای اوکراینی مواجه بوده که موجب بحران‌های اقتصادی و آسیب به بخش گردشگری شده است. پیش از کرونا میانگین سرانه درآمد مردم ایران از سال ۹۰ تا ۹۸ حدود ۳۳ درصد کاهش یافته و همچنین تورم در سال‌های ۹۸ و ۹۹ بیش از ۴۳ درصد بوده است. کاهش سرانه درآمد تاثیر مستقیمی بر کاهش یا حذف گردشگری و سفر از سبد خانوارها داشته است، بنابراین باتوجه به شرایط سخت اقتصادی بحران کرونا تنها عامل سقوط بازار گردشگری نبوده بلکه بر بحران‌ها و چالش‌های موجود در این بازار افزوده است که می‌توان دلیل اصلی این آشفتگی در بازار گردشگری را نبود وحدت فرماندهی، سیاست‌گذاری‌های هوشمند و مدیریت درست در بحران دانست.
باتوجه به این حجم از بحران اقتصادی، سیاست‌گذاری در دوران کرونا تنها به توصیه بهداشتی و درمانی معطوف شده و سایر مولفه‌ها همچون ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نادیده گرفته شدند. ستاد ملی مقابله با کرونا متشکل از تمامی نهادها و سازمان‌های کشوری و لشکری است اما تصمیمی که در این ستاد گرفته می‌شود صرفا توصیه‌هایی در حد در خانه ماندن برای مهار کرونا است و توجهی به جنبه‌های دیگر کشوری و مشاغلی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به صنعت گردشگری وابسته هستند، نشده است. این درحالی است که بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای اطراف مکانیزم‌های حمایتی درستی را به‌کار گرفتند. مکانیزم‌هایی که اشتغال، درآمد سرانه، بیکاری و… را در آن لحاظ کردند. شاید بتوان تنها اقدام مسوولان را اعطای تسهیلات ۳هزار میلیارد تومانی دانست که باتوجه به شرایط سخت در بازپرداخت آن مورد استقبال قرار نگرفت و تنها یک‌ششم از این مبلغ، حدود ۶۵۰ میلیارد تومان مورد استفاده فعالان بخش گردشگری قرار گرفت زیرا در صورت استفاده از این تسهیلات علاوه بر بحران کرونا با بحران جدیدی در بازپرداخت وام مواجه می‌شدند.
همچنین دیگر عامل در تشدید بحران‌ها یکه‌تازی دولت در تصمیم‌گیری‌ها بوده و بخش‌خصوصی که متحمل بیشترین آسیب‌ها شده نقشی در تصمیمات و ارائه راه‌حل‌های راهبردی نداشته است. تعطیلی گردشگری به حدود ۲۰ شغل (از ۲۵ شغل) آسیب رسانده و بالغ بر ۵۰ درصد از مشاغل در بازار گردشگری را حذف کرده است و مدیریتی در جهت حفظ آن صورت نگرفته است. باوجود ارائه راهکارها از جانب بخش‌خصوصی، شعار تشدید کرونا از طریق بازار گردشگری را سر دادند. این درحالی است که اقدامات این چنینی موفقیتی در مهار کرونا نداشته است. گردشگری نه‌تنها عامل رشد کرونا نبوده بلکه سوپاپ اطمینان برای درمان است زیرا اماکن گردشگری همچون هتل‌ها، وسایل حمل‌ونقل و مراکز گردشگری تحت حفظ بوده و هماهنگ با پروتکل‌های ستاد کرونا هستند.
با توجه به شرایط موجود که بازگشت گردشگری بین‌المللی تا حدودی غیرممکن است باید بر بخش گردشگری داخلی تمرکز کرد و تا این بخش رونق نگیرد سایر گردشگری‌ها دچار ابهام است. باتوجه به ناشناخته بودن اپیدمی کرونا که حدود ۱۸ ماه دانش بشری را با چالش مواجه کرده است و الگوی خاصی برای آن وجود ندارد شاید درحال‌حاضر در بخش گردشگری بین‌المللی بتوان بر رونق گردشگری سلامت تمرکز کرد. بنابراین برای بازگشت بازار گردشگری باید سه راهکار راهبردی اساسی شامل مدیریت استراتژیک، ایجاد شرایط کافی برای فعالیت بخش‌خصوصی و ایجاد صندوق ضمانت توسعه گردشگری را به‌کار گرفت.
سلامتی و ایمنی مردم در اولویت تصمیمات وجود دارد از این‌رو با تفکر و مدیریت استراتژیک باید در جهت اعتمادسازی، آگاه‌سازی، ایجاد پروتکل‌های اساسی و فرصت‌سازی از تهدیدها گام برداشت که شاید مهم‌ترین اقدام را باید در رشد دیجیتالی‌سازی و فناوری دانست که با توسعه زیرساخت‌های لازم به اعتمادسازی در گردشگران به‌ویژه گردشگران سلامت دست یافت. همچنین باید از نگاه سنتی عبور کرد و شیوه‌های صنعتی و آکادمیک را به‌کار گرفت و مدیریت با تفکر استراتژیک به قضایا تحقق یابد.
در این نشست این نکات مطرح شد: کرونا اگرچه منجر به بحران‌های گسترده‌ای شده است اما فرصت‌هایی را نیز ایجاد کرده است. در بخش گردشگری سلامت با مدیریت صحیح و تقویت زیرساخت‌ها در سایه واکسینه شدن می‌توان به پذیرش گردشگران سلامت در غرب آسیا دست یافت. همچنین مسوولان را متوجه این موضوع کرده که در صورت حذف سفر چه تبعاتی در حوزه اشتغال، درآمد سرانه، نشاط اجتماعی و امثالهم خواهد داشت. شرایط موجود منجر شده بسیاری از زیرساخت‌ها به‌ویژه آماررسانی به‌روز شوند و از شیوه‌های سنتی تا حدودی فاصله گرفته شود. فرصت استفاده از فناوری‌ها ایجاد شده تا مکانیزم‌های آماری به روز شوند. زیرا کرونا نشان داد مشاغل مستقیم و غیرمستقیم صنعت گردشگری بسیار بیشتر از آمارهای قبلی است. کرونا همچنین منجر به اصلاح ساختارهای معیوب شد. با توجه به اینکه قوانین ایرانگردی و جهانگردی در ۳۰ سال اخیر به‌روز نشده و آمارها قدیمی است کمبود قوانین موردتوجه قرار گرفته و در صدد اقداماتی در این حوزه هستند و در نهایت خانواده‌ها به اهمیت سفر پی بردند که دیدار خانوادگی چقدر در نشاط خانواده‌ها مهم است.
از این‌رو یکی از مهم‌ترین اقدامات باید تمرکز بر افزایش تاب‌آوری بازار گردشگری باشد تا در موانع بروز بحران‌ها از آسیب‌پذیری آن کاسته شود. در آینده نیز بازار گردشگری قطعا با بحران‌هایی مواجه خواهد شد از این‌رو ایجاد صندوق توسعه گردشگری کشور می‌تواند نقش مهمی در مدیریت بحران‌های آتی داشته باشد.
راهکار راهبردی نهایی ایجاد شرایط لازم برای فعالیت بخش‌خصوصی و دادن اختیارات کافی به این بخش و نظاره‌گر بودن دولت است. متولی گردشگری نباید خود یکی از فعالان بخش گردشگری باشد. متولی گردشگری نسبت به بازار گردشگری ناآگاه است و در اکثر مواقع اقدامات غیرکارشناسی انجام داده است که منجر به لطمه به این صنعت شده است.در بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای اطراف وام‌های بلاعوض یا با بهره بسیار کم اعطا شده است درحالی‌که در ایران تسهیلاتی درنظر گرفته نشده و اعطای وام تنها بر مشکل فعالان این بخش افزوده است و منجر به فرصت‌سازی برای سودجویانی برای وارد شدن بازار گردشگری شده‌اند.